BỘ ĐỘI TĂNG – THIẾT GIÁP TRONG CHIẾN DỊCH TÂY NGUYÊN
Sau chiến thắng Phước Long (06/01/1975), Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương đã họp, phân tích tình hình và thời cơ cách mạng, xác định khu vực, mục tiêu tiến công cũng như nhiệm vụ và phương hướng chiến dịch. Từ những phân tích chính xác, Bộ chính trị và Quân ủy Trung ương đã quyết định chọn Tây Nguyên làm chiến trường chủ yếu và Buôn Ma Thuột là mục tiêu then chốt, mở màn cho cuộc tổng tiến công và nổi dậy Mùa xuân năm 1975.
Tây Nguyên là một địa bàn chiến lược quan trọng nằm ở phía tây Trung bộ, giữ vị trí hiểm yếu về quân sự. Địa hình Tây Nguyên có độ cao chênh không đáng kể, rất thuận tiện cho việc mở đường cơ động và triển khai đội hình chiến đấu của các binh chủng kỹ thuật. Từ Tây Nguyên có thể phát triển xuống phía nam theo đường 14, hoặc sang phía đông theo đường số 7, số 19 và số 21. Vì vậy, trong cuộc kháng chiến chống Pháp cũng như cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Tây Nguyên luôn là địa bàn chiến lược, là khu vực tranh chấp quyết liệt giữa ta và địch.
Xe tăng của Quân giải phóng trong Chiến dịch Tây Nguyên. (ảnh tư liệu - mod.gov.vn)
Về phía quân đội Sài Gòn, do những khó khăn về quân sự và chính trị, phải rải quân ra khắp các mặt trận để đối phó với cuộc chiến tranh nhân dân rộng lớn của ta. Mặt khác, do đánh giá về lực lượng ta khá chủ quan và sai lầm, nên từ giữa năm 1974, địch bố trí lực lượng phòng thủ ở Tây Nguyên mỏng hơn so với các chiến trường khác. Trên diện tích rộng hơn 67.000km2, địch chỉ có 2 sư đoàn số 22 và 23 chiếm giữ, trong đó phần lớn lực lượng của 2 sư đoàn này đều dồn lên cố thủ ở 2 cụm cứ điểm Pleiku và Kon Tum.
Thị xã Buôn Ma Thuột là một trung tâm chính trị, văn hóa quan trọng nằm ở phía nam Tây Nguyên thì lực lượng địch lại ít hơn. Tại đây chỉ có sở chỉ huy và các căn cứ của Sư đoàn 23 ngụy; Trung đoàn 53 (thiếu 1 tiểu đoàn); một chi đoàn thiết giáp; một đại đội pháo; hai đại đội cảnh sát vũ trang; 20 đội phòng vệ dân sự. Tổng lực lượng địch khoảng 7000 tên được bố trí thành 3 tuyến phòng ngự: tuyến ngoài và tuyến giữa là các căn cứ do lính bảo an ở Buôn Hồ, Bản Đôn, Chư Nga, Chư Dua…chiếm giữ; tuyến trong thị xã là các doanh trại quân sự, sân bay, Tòa Thị chính, Ty Cảnh sát…
Nắm chắc tình hình bố phòng của địch trên toàn cao nguyên và thị xã Buôn Ma Thuột, Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương quyết định lấy Buôn Ma Thuột làm mục tiêu chính của chiến dịch mở màn. Đây là một đòn rất hiểm, rất trúng huyệt, làm rung chuyển toàn bộ quân địch ở miền Nam Việt Nam.
Căn cứ vào lực lượng và cách bố trí của địch, phương án tiến công Buôn Ma Thuột được chọn hết sức táo bạo và khác hẳn với trận Phước Long: Ta không đánh bóc vỏ vòng ngoài, mà sử dụng lực lượng binh chúng hợp thành, bí mật tập kích từ xa, lợi dụng địch sở hở, cơ động nhanh, luồn sâu qua các khoảng cách của các cứ điểm, bất ngờ từ nhiều mũi, nhiều hướng, tiến công đột phá, kết hợp với thọc sâu, chia cắt, bao vây, tiêu diệt các mục tiêu quan trọng trong thị xã trước, sau đó phát triển lực lượng đánh ra các cứ điểm vòng ngoài và đánh địch phản kích.
Lực lượng của ta được sử dụng trong trận Buôn Ma Thuột gồm 3 sư đoàn bộ binh: Sư đoàn 320, Sư đoàn 316 và Sư đoàn 10; 1 trung đoàn đặc công (e198); 2 trung đoàn phòng không, 2 trung đoàn pháo binh, 1 trung đoàn thông tin và Trung đoàn xe tăng 273. Ta chiếm ưu thế tuyệt đối về so sánh lực lượng: bộ binh ta gấp 5,5 lần; xe tăng gấp 4,8 lần; pháo binh ta gấp 2,8 lần quân địch.
Trong khi Sư đoàn bộ binh 986 đang làm nhiệm vụ nghi binh chiến lược trên hướng bắc, kéo lực lượng địch ra khỏi Buôn Ma Thuột, buộc chúng phải kéo quân lên phòng thủ Đắc Lắk và Pleiku thì các đơn vị tham gia chiến dịch hoàn thành mọi công tác chuẩn bị và bí mật hành quân vào các vị trí tập kết chiến đấu.
Ngày 09/3/1975, sau khi vượt qua hơn 300km đường rừng, Trung đoàn xe tăng 273 tiến vào vị trí tập kết chiến đấu tại Buôn Iatui và Buôn Đung (cách Buôn Ma Thuột 40 km về phía tây bắc). Đường cơ động của xe tăng được công binh chiến dịch chuẩn bị sẵn, các cây to được cưa gần đứt theo chiều xe tiến để khi xuất kích xe tăng sẽ húc đổ cây mà tiến.
Thực hiện kế hoạch nghi binh chiến lược, ngày 03/3 ta cắt đường 14 nối Buôn Ma Thuột với Playku tại Cẩm Ga, Thuần Mẫn. Ngày 04/3 ta cắt đường 19, đường 21, cô lập Pleiku, Đắc Lắk, Kon Tum. Ngày 08/3, ta cô lập Chi khu quân sự Thuần Mẫn và quận lỵ Đức Lập. Tất cả các hoạt động quân sự của ta làm cho địch phán đoán sai hướng tiến công và mục tiêu chính của chiến dịch, kéo sự chú ý của chúng lên Pleiku và Kon Tum, buộc chúng phải điều quân lên đối phó với lực lượng nghi binh của ta trên các hướng khác theo đúng ý đồ tác chiến của ta. Lực lượng địch còn lại ở Buôn Ma Thuột rất yếu và bố trí hết sức sơ hở. Khi cuộc tiến công Buôn Ma Thuột nổ ra thì chỉ có 2 tiểu đoàn quân đội Sài Gòn, không đến 1200 tên ở trong thị xã, cộng với 2 tiểu đoàn nữa ở phía bắc và một phần của trung đoàn khác cùng một vài đơn vị biệt động và dân vệ.
Như vậy, cho đến ngày 09/3/1975, ta đã cài xong thế chiến dịch. Buôn Ma Thuột hoàn toàn bị cô lập, các lực lượng của ta đã thít chặt lấy Buôn Ma Thuột như những gọng kìm.
Đúng 01 giờ 55 phút ngày 10/3/1975, cuộc tiến công vào mục tiêu then chốt của Chiến dịch Tây Nguyên bắt đầu. Sau khi Trung đoàn đặc công 198 nổ súng, đánh chiếm bay lên thẳng ở Ngã 6 - Trung tâm thị xã, khu kho Mai Hắc Đế và sân bay Hòa Bình, mở toang cánh cửa vào thị xã từ hướng đông bắc và tây bắc, thì các lực lượng tăng, thiết giáp và bộ binh, với sự yểm trợ của pháo binh từ các vị trí tập kết theo 5 hướng đánh thằng vào Trung tâm thị xã Buôn Ma Thuột.
Hiệp đồng chặt chẽ với bộ binh và các binh chủng bạn, các phân đội tăng - thiết giáp của Trung đoàn 273 đã dũng mãnh tiến công trên các hướng chủ yếu, đánh thẳng vào các mục tiêu quan trọng của trận đánh.
- Trên hướng Đông Bắc: Đại đội xe tăng 4 hiệp đồng với Trung đoàn 95b, vượt qua sân bay Hòa Bình, đánh thẳng lên Ngã 6 và Trung tâm thị xã. Sau đó tiến công, đánh chiếm tiểu khu Đăk Lăk. Địch chống cự quyết liệt, nhưng trước sức tiến công của bộ binh và xe tăng ta, 15 giờ ngày 10/3 ta đã làm chủ các mục tiêu.
- Trên hướng Tây Bắc: Đại đội xe tăng 8 hiệp đồng với Trung đoàn 148 xung phong, đánh chiếm khu Thiết giáp, khu Pháo binh và hậu cứ Tiểu đoàn 1 ngụy.
Trên hướng Tây Nam: Đại đội xe tăng 7 hành quân theo đường quân sự làm gấp, bất chấp hỏa lực ngăn chặn của địch, cùng Trung đoàn 174 đánh chiếm điểm cao Chư Duê, sau đó phát triển tiến công, đánh chiếm khu tiếp liệu, khu truyền tin và hậu cần của địch.
- Trên hướng Tây: Tiểu đoàn tăng 3 cùng Sư đoàn bộ binh 10 làm lực lượng thọc sâu chiến dịch. Vượt qua các ổ đề kháng vòng ngoài của địch, Tiểu đoàn đã cùng bộ binh đánh thẳng vào khu truyền tin, doanh trại tiểu đoàn Quân y và áp sát căn cứ Sư đoàn bộ Sư đoàn 23 ngụy. Sự có mặt của mũi thọc sâu có xe tăng này khiến cho địch hoang mang dao động đến cực độ.
Đến cuối ngày 10/3, hầu hết các mục tiêu ở thị xã Buôn Ma Thuột đã bị tiêu diệt. Hệ thống đồn bốt quanh thị xã đã bị quét sạch, trừ căn cứ của Sở chỉ huy Sư đoàn 23 ngụy.
Không cho địch kịp trở tay, Bộ Tư lệnh chiến dịch ra lệnh cho tất cả các đơn vị tham gia tiến công, tập trung lực lượng, tiêu diệt Sở chỉ huy của Sư đoàn 23 và các mục tiêu còn lại trong thị xã, triển khai lực lượng sẵn sáng đánh địch ứng cứu cả bằng đường bộ và đường không, vít chặt Buôn Ma Thuột, không cho địch chạy thoát.
Ngày 11/3/1975, ta tiếp tục tiến công. Sau khi pháo binh bắn chuẩn bị, trên cả 3 hướng, xe tăng tập trung hỏa lực, bắn mãnh liệt, băm nát cứ điểm địch, phá sập các lô cốt, hầm ngầm của chúng rồi sau đó đồng loạt xung phong, dẫn dắt bộ binh đánh chiếm Sở chỉ huy của địch, bất chấp sự chống trả ác liệt của bộ binh, xe tăng và không quân địch. Trên tất cả các hướng, xe tăng luôn tiến trước tạo thành những mũi đột kích mạnh, tiêu diệt xe tăng và hỏa điểm địch, yểm trợ đắc lực cho bộ binh đánh chiếm các mục tiêu, phối hợp với sự chi viện hiệu quả của pháo binh, cao xạ, khiến cho địch nhanh chóng bị tan rã.
Đúng 11 giờ ngày 11/3/1975, toàn bộ quân địch ở thị xã Buôn Mê Thuột bị tiêu diệt, Trận tiến công vào mục tiêu then chốt của chiến dịch Tây Nguyên đã toàn thắng.
Chiến thắng Buôn Ma Thuột khẳng định quyết định của Đảng ta khi chọn Buôn Ma Thuột là trận đánh mở màn trong Chiến dịch Tây Nguyên là hết sức đúng đắn, mang tầm vóc lịch sử vĩ đại, khẳng định Đảng ta đã nắm chắc quy luật chiến tranh cách mạng, từ đó vạch ra quyết tâm chiến lược chính xác, đưa cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc ta đi đến thắng lợi hoàn toàn.
Chiến thắng Buôn Ma Thuột chứng tỏ sự trưởng thành to lớn của nghệ thuật tác chiến, nghệ thuật tổ chức chỉ huy binh chủng hợp thành nói chung và bộ đội thiết giáp nói riêng. Cách đánh của bộ đội tăng - thiết giáp trong trận đánh Buôn Ma Thuột là cách đánh táo bạo và hết sức sáng tạo. Từ các hướng khác nhau, lực lượng xe tăng bỏ qua các mục tiêu vòng ngoài, bí mật cơ động, đánh thẳng vào các mục tiêu ở trung tâm thị xã, hiệp đồng chặt chẽ với bộ binh, thực hành chia cắt, bao vây, cô lập và tiêu diệt gọn từng cụm quân địch, sau đó đánh chiếm sở chỉ huy của chúng, khiến cho địch không thể chống cự.
Chiến thắng Buôn Ma Thuột thực sự là điển hình về sự thành công trong tác chiến hiệp đồng binh chủng, đánh vào một thị xã lớn, giành thắng lợi giòn giã. Trong đó, bộ đội thiết giáp có phần đóng góp hết sức xứng đáng. Cùng với bộ binh, bộ đội tăng- thiết giáp đã tiêu diệt nhiều sinh lực địch, bắt sống tên đại tá Nguyễn Trọng Luật, tỉnh trưởng tỉnh Đắc Lắc, giải phóng hơn 8 vạn dân khỏi ách kìm kẹp của địch và tham gia giải phóng hàng trăm đồng chí, đồng bào bị địch bắt giữ và giam cầm tại nhà tù Buôn ma Thuột.
Trung đoàn xe tăng 273 đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chiến đấu, góp phần vào chiến công chung của chiến dịch, làm cho địch choáng váng, đối phó bị động và dẫn đến những quyết định sai lầm, rút lui khỏi Tây Nguyên, mở đầu cho sự sụp đổ hoàn toàn của ngụy quân, ngụy quyền Sài Gòn.
Đây là trận đánh đầu tiên binh chủng Thiết giáp sử dụng lực lượng đến một trung đoàn tiến công trong điều kiện địch phòng ngự trận địa vững chắc đạt hiệu xuất chiến đấu cao, phát huy được sức mạnh đột kích và tốc độ của xe tăng áp đảo địch ngay từ đầu, tạo điều kiện thuận lợi cho các binh chủng khác đánh chiếm và giữ vững mục tiêu. Thành công nổi bật mà bộ đội tăng – thiết giáp đã đạt được là về chỉ đạo cơ động lực lượng tăng – thiết giáp từ xa đến vị trí tập kết chiến đấu đảm bảo được yếu tố bí mật, bất ngờ gây cho địch sự hoang mang cao độ, từ đó nhanh chóng bị tan rã và tiêu diệt./.
NGUYỄN VŨ ĐIỀN
Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử tỉnh Sơn La
Nguyên giáo viên trường Sỹ quan Tăng – Thiết giáp