Những loài Cóc mày nhỏ cực kỳ nguy cấp ở Việt Nam

PGS.TS. Phạm Văn Anh - Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học quốc gia Hà Nội

Giống cóc mày Leptobrachella hiện ghi nhận 104 loài trên toàn thế giới và ở Việt Nam ghi nhận tới 33 loài (Frost, 2024). Đáng chú ý, ở Việt Nam có 3 loài được IUCN (Liên minh Quốc tế Bảo tồn Thiên nhiên và Tài nguyên Thiên nhiên) đánh giá là Cực kỳ nguy cấp (CR): Leptobrachella bidoupensis, Leptobrachella botsfordi và Leptobrachella rowleyae. Ba loài cóc mày này đều có kích thước nhỏ (chiều dài thân SVL < 35 mm), môi trường sống của chúng thường gắn với các con suối nhỏ trong ở trong rừng thường xanh và có vùng phân bố rất hẹp. Ngoài ra môi trường sống của chúng cũng đang bị đe dọa bởi nạn ô nhiễm môi trường, suy giảm và mất sinh cảnh sống.

Cóc mày row-le-ê - Leptobrachella rowleyae

Loài cóc mày này có đặc điểm nhận dạng: Kích thước cơ thể nhỏ (dài thân 23,4–25,4 mm ở con đực và 27–27,8 mm ở con cái); mặt lưng màu nâu, với các đốm sẩm màu; mặt bên nâu sáng với các đốm đen lớn; ngực và bụng màu trắng hồng đến nâu nhạt với nhiều đốm trắng; màng nhĩ nâu; không có màng hoặc viền da ở giữa các ngón tay và ngón chân; tuyến ngực nhỏ; mống mắt màu đồng ở nửa trên mờ dần thành vàng. Hiện loài này chỉ biết ở Khu bảo tồn thiên nhiên Sơn Trà, Đà Nẵng. Các mối đe dọa chính với loài này là việc suy giảm và mất môi trường sống ở Đà Nẵng, đặc biệt là quá trình đô thị hóa. Ngoài ra, loài này cũng đang phải đối mặt với việc phát triển du lịch ở địa phương như giải phóng mặt bằng cho các hoạt động du lịch, ô nhiễm môi trường do du lịch.

Loài ếch này thường phát hiện vào ban đêm, ẩn mình dưới các thảm lá khô rụng, bui cỏ nhỏ và khe đá, chúng rất khó phát hiện, thi thoảng nghe tiếng kêu nhỏ dưới dưới gần mặt đất.

Cóc mày row-le-ê - Leptobrachella rowleyae, mẫu đực, ảnh Phạm Văn Anh.

Cóc mày row-le-ê - Leptobrachella rowleyae, mẫu cái, ảnh Phạm Văn Anh

Cóc mày Bidoup - Leptobrachella bidoupensis

Loài này có đặc điểm nhận dạng: Kích thước nhỏ (dài thân 23,6–24,6 mm ở con đực và 29,2–29,4 mm ở cái trưởng thành); mặt lưng màu nâu với các vệt đen lớn rải rác; mặt bên nâu với các đốm đen tròn lớn và các đốm trắng nhỏ; mặt bụng màu đỏ nâu sẫm với các đốm trắng; trên các chi với các vân ngang nâu; nửa trên mống mắt màu đỏ đồng, ở phần giữa nhạt dần thành màu bạc nhạt; da nhẵn, mịn; nếp da trên màng nhĩ rõ.

Loài ếch này hiện chỉ biết đến ở Khu vực rừng thường xanh của Vườn quốc gia Bidoup – Núi Bà, tỉnh Lâm Đồng.

Hiện nay loài này sống phụ thuộc vào rừng thường xanh và có phạm vi phân bố cực kỳ hạn chế, do đó dễ bị mất môi trường sống và môi trường sống đang bị suy thoái như phát triển đường sá, hoạt động nông nghiệp, đặc biệt là hoạt động trồng cà phê (IUCN 2024).

  Cóc mày bi-đúp - Leptobrachella bidoupensis, ảnh J.J. L. Rowley

Cóc mày bót phót - Leptobrachella botsfordi

Loài này có đặc điểm nhận dạng: kích thước cơ thể nhỏ (dài thân 29,1–32,6 mm ở con đực và 30,0–31,8 mm ở con cái); có tuyến sần màu trắng lớn ở trên nách và ở hai bên ngực; mặt lưng nâu với các vệt sẩm màu lớn; mặt bụng màu đỏ nâu sẫm có đốm trắng; không có vết đen ở hai bên sườn; giữa các ngón chân có màng bơi yếu; phía sau hai đùi có vệt sáng lớn. Hiện nay loài mới chỉ được biết đến ở Khu vực Vườn quốc gia Hoàng Liên. Các mối đe dọa trực tiếp nhất đối với sự tồn tại của loài này là suy thoái môi trường sống do hoạt động du lịch. Ô nhiễm do rác thải và nước thải từ nhà vệ sinh đang ảnh hưởng đến môi trường sống của các loài và việc xây dựng tuyến cáp treo từ Sa Pa lên đỉnh Phan-xi-păng có thể sẽ ảnh hưởng đến loài này (IUCN 2024). Ngoài ra với khu vực phân bố hạn hẹp loài này có thể sẽ dễ tác động bởi biến đổi khí hậu.

Cóc mày bót phót - Leptobrachella botsfordi, ảnh ảnh J.J. L. Rowley

          Ba loài ếch mặc dù có kích thước rất nhỏ nhưng chúng đã và đang bị IUCN đánh giá là cực kỳ nguy cấp, điều này làm cho chúng ta suy nghĩ về các nguy cơ đối với đa dạng sinh học đã và đang tiềm ẩn tác động trực tiếp đến cuộc sống của các loài động thực vật hoang dã. Đặc biệt là các hoạt động thiếu kiểm soát của con người đã làm cho môi trường sống nguyên sinh ngày càng bị suy giảm và mất mát như ô nhiễm môi trường, du lịch sinh thái, đô thị hóa... Chúng ta hãy hành động và cùng nhau bảo vệ đa dạng sinh học nước nhà.