NỮ TƯỚNG ĐẤT VÕ

                                                      Võ Tuấn

1. NỮ TƯỚNG YA DỐ

Nữ tướng Ya Dố là người dân tộc Ba Na ở plây Đê Hmâu, nay thuộc xã Đông, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai. Bà là con một tộc trưởng giàu có, nhiều quyền uy. Thấy Bok Nhạc (Nguyễn Nhạc) dấy binh khởi nghĩa, tộc trưởng BaNa đã gả con gái là Ya Dố cho Bok Nhạc để giúp ông gây dựng lực lượng. Bà Dố đưa nghĩa quân và dân làng vào Tú Thủy khai hoang, tạo được cánh đồng màu mỡ hơn 20 mẫu cấy lúa, trồng khoai bắp lấy lương thực nuôi quân. Cánh đồng này sau gọi là "Đồng cô Hầu". Bà Ya Dố được gọi là "Cô Hầu đốc tướng"...

Trong hàng tướng lĩnh của vua Quang Trung cũng có khá nhiều nữ tướng. Noi bật hơn cả là 5 vị, thường gọi là "Tây Sơn ngũ phụng thư". Đứng đầu là Đô đốc Bùi Thị Xuân, rất quen thuộc trong sử sách. Bà Xuân người làng Xuân Hòa, nay thuộc xã Bình Phú, huyện Tây Sơn. Bà xinh đẹp, võ nghệ cao cường, thường sử dụng song kiếm. Theo truyền thuyết, bà vào rừng săn bắn, giết chết một con trăn rất lớn để cứu thoát một con voi trắng - Voi chúa của đàn voi rừng nên được cả đàn voi thần phục. Bà còn đánh bại hổ rừng đe cứu ông Trần Quang Diệu. Sau đó hai người đã kết duyên thành vợ chồng, cùng phò giúp Tây Sơn Tam Kiệt, trở thành những tướng lĩnh trụ cột của vua Quang Trung. Bà Bùi Thị Xuân được phong đến chức Đô đốc. Ông Trần Quang Diệu được phong đến chức Đại tướng quân.

2. ĐÔ ĐỐC NGUYỄN THỊ DUNG

Đô đốc Nguyễn Thị Dung, người làng Phổ Lạc, nay thuộc xã Đức Nhuận, huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi. Bà Dung là em ruột quan Thái bảo Nguyễn Văn Xuân và là vợ Đô đốc Trương Đăng Đồ (người thôn Mỹ Khê, xã Tịnh Khê, huyện Sơn Tịnh Quảng Ngãi). Trương Đăng Đồ vừa là văn thần vừa là võ tướng của vua Quang Trung.

3. NỮ TƯỚNG HUỲNH THỊ CÚC

Huỳnh Thị Cúc, người làng Dương Quang, nay thuộc xã Đức Thắng, huyện Mộ Đức. Bà là em ruột Đô đốc Huỳnh Văn Thuận, một vị nữ tướng tài giỏi bậc nhất trong các nữ tướng thuộc quân đội Tây Sơn Tam Kiệt.

4. NỮ TƯỚNG BÙI THỊ NHẠN

Nữ tướng Bùi Thị Nhạn là con gái út của ông Bùi Đắc Lương, một gia đình trâm anh thế phiệt ở đất Tây Sơn – Bình Định. Bà Nhạn là cô họ của Đô đốc Bùi Thị Xuân nhưng tuổi lại cùng trang lứa với bà Xuân. Theo tác giả Quách Tấn - Quách Giao thì "Bùi Thị Nhạn từng kết duyên cùng Nguyễn Huệ sau khi bà Phạm Thị Liên (vợ trước của Nguyễn Huệ) qua đời."

5. TƯỚNG TRẦN THỊ LAN

Nữ tướng Trần Thị Lan là em ruột bà Trần Thị Huệ (vợ cả của Nguyễn Nhạc), người thôn Trường Định, huyện Tuy Viễn (Phú Yên). Bà Trần Thị Lan cũng rất giỏi võ nghệ, tinh thông kiếm pháp, đặc biệt bà rất giỏi về công phu khinh công, có thể đi nhẹ như chim én nên có tên hiệu Ngọc Yến. Bà là vợ của Đô đốc Nguyễn Văn Tuyết.

Năm vị nữ tướng đều rất giỏi võ nghệ, côn kiếm, có tài tổ chức, huấn luyện đạo Tượng binh gồm hơn 100 thớt voi và 4 đạo quân nữ binh với hơn 2000 người. Mỗi thớt voi lại có một nữ binh điều khiển.

6. NỮ TƯỚNG BÙI THỊ XUÂN

Đô đốc Bùi Thị Xuân là người lãnh đạo các nữ tướng dưới thời Tây Sơn Tam Kiệt, Bà có biệt tài luyện voi chiến, khi xông trận đàn voi chiến đã làm cho quân xâm lược nhà Thanh thất đảm kinh hồn. Bà còn chế tạo ra thứ lương khô đảm bảo cho quân đủ lương thực và sức khỏe để đi liên tục trong chiến dịch thần tốc giải phóng Thăng Long - đó là món lương khô độc đáo gồm bánh tráng cuốn với thịt bò thưng Tây Sơn ăn rất ngon, bổ và no lâu. Có lẽ để ghi công bánh ấy mà dân Bắc Hà (Hà Nội) thời ấy cứ gọi là "Bánh Đống Đa", lâu ngày rút gọn thành "bánh đa" của Tây Sơn …Khi Nhà Tây Sơn lâm vào thế suy tàn, hai nữ tướng Bùi Thị Xuân và Huỳnh Thị Cúc cùng các nữ binh liều chết mở đường máu, phá tan vòng vây của quân Nguyễn Ánh ở Đâu Mầu (Quảng Bình), đưa vua Cảnh Thịnh qua sông Nhật Lệ an toàn. Bà Huỳnh Thị Cúc đã anh dũng hy sinh tại đây.

7. NỮ TƯỚNG VŨ THỊ ĐỨC

Ngoài năm nữ tướng nói trên quân của bà Bùi Thị Xuân còn có nữ tướng Vũ Thị Đức, người ở Phù Ly (nay thuộc huyện Phù Mỹ - Bình Định). Bà Đức là con gái thứ hai Đô đốc Ân Quang hầu Vũ Đình Huấn. Trong chiến dịch đại phá quân Thanh xuân Kỷ Dậu 1789, bà Đức cùng cha chỉ huy quân Tây Sơn diệt đồn Gián Khẩu (Ninh Bình). Sau khi diệt xong đồn, bà Đức cưỡi voi thúc quân truy kích địch. Con voi của bà bị sa xuống bãi lầy thuộc thôn Thượng Hòa, xã Gia Thanh, huyện Hoa Lư không lên được. Bà Đức đã tử trận cùng con voi. Sau này, dân địa phương lập đền thờ nữ tướng Vũ Thị Đức gần nơi bà hy sinh. Nay đền thờ đã hư hỏng, chỉ còn một ngôi miếu nhỏ.

8. NỮ TƯỚNG VÕ THỊ THÁI

Bà Võ Thị Thái quê ở xã Bình Chương, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi. Bà là em ruột Đô đốc Võ Thông. Bà Thái là Đô đốc kỵ binh, chỉ huy việc vận chuyển quân trang, khí cụ, lương thực từ Vị Hoàng (Nam Định) đến mặt trận Ngọc Hồi (Thường Tín, Hà Tây) trong chiến dịch giải phóng Thăng Long xuân Kỷ Dậu. Bà chẳng may bị trúng đạn, tử thương tại chiến trường. Nhắc lại vài nét lịch sử của các vị nữ tướng thời Tây Sơn, để thấy truyền thống anh hùng bất khuất của phụ nữ Việt Nam trong ngày đầu xuân QUÝ MÃO - 2023.

                                                                             Võ Tuấn

 Nguyễn Tấn Tuấn