Kỷ niệm 60 năm Cuba thành lập Ủy ban đoàn kết với miền Nam Việt Nam (1963-2023), 50 năm Chủ tịch Cuba Fidel Castro lần đầu thăm Việt Nam và tới vùng giải phóng miền Nam Việt Nam tại Quảng Trị (1973 - 2023)

Quan hệ Việt Nam – Cuba: Hình mẫu của quan hệ quốc tế

Hơn 60 năm qua, Đảng, Nhà nước, Nhân dân hai nước Việt Nam – Cuba luôn kiên trì và quyết tâm đưa mối quan hệ hữu nghị lên tầm cao mới.  Chủ tịch Cuba Fidel Castro (1926-2016) từng nhận định: “Quan hệ Việt Nam - Cuba là mối quan hệ đặc biệt, không có tiền lệ, là hình mẫu của quan hệ quốc tế”. 

Việt Nam và Cuba thiết lập quan hệ ngoại giao vào ngày 2/12/1960. Sau đó, nhiều bác sĩ, nhân viên y tế Cuba đã sang giúp chữa trị cho các thương binh và các nạn nhân chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ. Bất chấp sự phong tỏa bằng bom, mìn của đế quốc Mỹ, các tàu Cuba vẫn cập cảng Hải Phòng vận chuyển hàng cứu trợ của Nhân dân Cuba giúp Nhân dân Việt Nam. Đồng thời Cuba cũng cử chuyên gia về cầu đường sang Việt Nam tham gia cùng bộ đội Trường Sơn mở rộng đường mòn Hồ Chí Minh để phục vụ việc chi viện cho miền Nam.

Ảnh 1, ảnh 2: Tháng 10/1966, đồng chí Raul Castro (người mặc quân phục) khi đó là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Cuba đã sang thăm Việt Nam và có cuộc gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ảnh tư liệu lịch sử.

Ngày 2/1/1966, khi Nhân dân Việt Nam bước vào giai đoạn gay go nhất của cuộc đụng đầu lịch sử đối với đế quốc Mỹ, trong cuộc mít-ting có trên 1 triệu người Cuba tham dự và khách mời của các nước đến từ ba châu Á, Phi, Mỹ Latinh, Chủ tịch Fidel Castro tuyên bố: “Vì Việt Nam Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình”. Năm 1967 được Cuba đặt tên là “Năm Việt Nam Anh hùng”. Năm 1972, đê điều ở miền Bắc Việt Nam trở thành mục tiêu phá hoại của đế quốc Mỹ, Cuba đã lấy ngày 28/8/1972 làm “Ngày đê điều” và phát động chiến dịch tuyên truyền mới tố cáo tội ác đế quốc.

Cuba là nước đầu tiên công nhận Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Việt Nam và mời đặt cơ quan đại diện thường trú của Mặt trận tại La Habana. Sau đó Cuba đã cử Ðại sứ bên cạnh Chính phủ Cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam tại vùng giải phóng. Cuba cũng là nước đầu tiên thành lập Ủy ban Cuba đoàn kết với miền Nam Việt Nam (23/9/1963) do nữ Anh hùng Moncada Melba Hernandez sáng lập. Hằng năm, Cuba giúp Việt Nam ba vạn tấn đường và nước bạn đã bán số đường đó lấy ngoại tệ để gửi cho Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam.

Trong chuyến thăm Việt Nam năm 1973, Chủ tịch Fidel Castro tới Hà Nội vào ngày 12/9. Ngày 16/9 Chủ tịch Fidel Castro không quản ngại nguy hiểm, vượt mọi gian khổ, khó khăn của thời chiến, từ Hà Nội đi thăm tuyến lửa Quảng Trị, qua các cứ điểm Cồn Tiên, Dốc Miếu,… rồi ngược Đường 9 đến Đông Hà - nơi vẫn còn nồng mùi thuốc súng và bom đạn của địch.

Chủ tịch Fidel Castro là vị nguyên thủ quốc gia đầu tiên và duy nhất trên thế giới tới thăm tỉnh Quảng Trị - vùng giải phóng miền Nam Việt Nam ngay sau khi Hiệp định Paris về Việt Nam vừa được ký kết (ngày 27/1/1973). Chủ tịch Fidel Castro đã nhấn mạnh rằng: “Cuba ở một bên Mỹ nhưng đã làm cách mạng thắng Mỹ và Việt Nam cũng thế, nhất định sẽ thắng. Máu của Cuba sẵn sàng đổ chohân dân Việt Nam giành thắng lợi”. Trong chuyến thăm này, Chủ tịch Fidel Castro và Nhân dân Cuba đã tặng Việt Nam 5 công trình kinh tế-xã hội vào loại tầm cỡ lúc bấy giờ với tổng trị giá khoảng 80 triệu USD, gồm: Khách sạn Thắng Lợi (tại Hồ Tây, Hà Nội), Bệnh viện Việt Nam-Cuba (tại Đồng Hới, Quảng Bình), Đường Xuân Mai, Trại bò giống Ba Vì, Xí nghiệp gà Lương Mỹ. Tại buổi chiêu đãi từ biệt của Đoàn đại biểu Đảng và Chính phủ Cuba vào tối ngày 16/9/1973 tại Hà Nội, Tổng Bí thư Lê Duẩn nhận định: “Mối tình hữu nghị Việt Nam – Cuba xây dựng trên cơ sở chủ nghĩa Mác – Lênin và chủ nghĩa quốc tế vô sản đã được thử thách, tôi luyện trong lò lửa cách mạng của Nhân dân hai nước. Với truyền thống thủy chung, Nhân dân Việt Nam quyết làm hết sức mình để giữ gìn mối tình hữu nghị đó…”.

Ảnh 3: Bí thư Thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam Lê Duẩn; Chủ tịch Quốc hội Trường Chinh; Thủ tướng Phạm Văn Đồng; Đại tướng Võ Nguyên Giáp đón Chủ tịch Cuba Fidel Castro tại sân bay Gia Lâm, trưa ngày 12/9/1973. Ảnh: TTXVN.

Phát biểu tại cuộc mít – tinh chào mừng của Bộ Các Lực lượng vũ trang cách mạng Cuba ngày 2/1/1976 tại La Habana, Đại tướng Võ Nguyên Giáp nhận định: “Nhân dân và các lực lượng vũ trang Nhân dân Việt Nam đánh giá cao mối tình đoàn kết chiến đấu, những tình cảm đặc biệt thắm thiết của Đảng, Nhân dân và các lực lượng vũ trang cách mạng Cuba đối với với Nhân dân và các lực lượng vũ trang Nhân dân chúng tôi… Đó là mối tình đoàn kết keo sơn thể hiện trong câu nói bất hủ của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Quan sơn muôn dặm một nhà/ Bốn phương vô sản đều là anh em”. Thể hiện trong câu nói chí tình của đồng chí Fidel kinh mến, những câu nói đã cổ vũ mạnh mẽ chúng tôi, đi sâu vào tình cảm của mỗi người dân, mỗi người chiến sĩ Việt Nam: “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình” và “Cuba sẵn sàng đổ mồ hôi để góp phần xây dựng Việt Nam muôn lần tươi đẹp hơn”.

Trong suốt thập niên 1970-1990, dù phải đối mặt với muôn vàn khó khăn, đặc biệt là chống lại chính sách bao vây, cấm vận của Mỹ, Cuba tiếp tục viện trợ thuốc men, vaccine, lương thực cho Việt Nam. Đồng thời Cuba cũng giúp đào tạo trên 1.000 sinh viên Việt Nam ở trình độ Đại học, sau Đại học cũng như vận động ủng hộ Việt Nam gia nhập Liên Hiệp Quốc vào năm 1977.

Vì chính sách bao vây, cấm vận nghiệt ngã của Mỹ, vào những năm tháng khó khăn của thập niên 90 của thế kỷ XX, sau khi Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu sụp đổ, trong tình hình Cuba rơi vào “Thời kỳ Đặc biệt” (1991-1993) với mức tăng trưởng kinh tế của Cuba mỗi năm giảm 33% cũng như sự khó khăn về mọi mặt như xăng dầu không có, thuốc chữa bệnh thiếu nghiêm trọng, hàng hóa tiêu dùng gần như không còn thứ gì thì Việt Nam đã mở một chiến dịch “vì Cuba” và đã quyên góp ủng hộ 50.000 tấn gạo, quần áo, đồ dùng học tập cho học sinh, máy tính và một số mặt hàng tiêu dùng cần thiết khác. Nhưng kể từ năm 1995, kinh tế Cuba đã từng bước phục hồi và thoát ra khỏi thời điểm khó khăn nhất.

Tháng 12/1995, Chủ tịch Fidel Castro có chuyến thăm lần thứ hai đến Việt Nam. Trong chuyến thăm này, tình hữu nghị và sự hợp tác anh em giữa hai nước Việt Nam-Cuba tiếp tục đạt được nhiều mốc son mới. Chủ tịch Fidel Castro luôn khẳng định, Nhân dân Việt Nam mãi mãi là những người bạn, người anh em gần gũi, thân thiết của Nhân dân Cuba và tin tưởng chắc chắn rằng tình đoàn kết, hữu nghị và sự hợp tác toàn diện giữa Cuba và Việt Nam sẽ không ngừng được củng cố và phát triển. Tại buổi chiêu đãi trọng thể chào mừng Đoàn đại biểu Đảng và Chính phủ Cuba do Chủ tịch Fidel Castro dẫn đầu, ngày 8/12/1995 tại Hà Nội, Tổng Bí thử Đỗ Mười nhận định: “Tuy cách xa nhau về địa lý nhưng hai dân tộc chúng ta đã gặp nhau và gắn bó với nhau trong cuộc đấu tranh nhắm biến những tư tưởng cao cả của Hồ Chí Minh và José Martí thành hiện thực. Trải qua thử thách của thời gian và cuộc sống, tình đoàn kết, hữu nghị, hợp tác của Việt Nam – Cuba không ngừng được củng cố và phát triển, trên cơ sở hoàn toàn tin cậy và hết lòng ủng hộ lẫn nhau. Chúng ta cùng bảo vệ di sản quý báu đó vì lợi ích của Nhân dân hai nước, vì hòa bình, phát triển, hợp tác Đông Nam Á, Mỹ Latinh và trên thế giới. Chúng tôi coi việc góp phần mình vào sự nghiệp bảo vệ cách mạng và xây dựng đất nước Cuba là lương tâm, trách nhiệm và nghĩa vụ thiêng liêng của mình. Chính phủ và Nhân dân Việt Nam đã, đang và sẽ làm hết sức mình để đoàn kết, ủng hộ và giúp đỡ Cuba”.

Tháng 2/2003, trong chuyến thăm lần thứ ba tới Việt Nam, Chủ tịch Fidel Castro đã chia sẻ: “Các đồng chí Việt Nam luôn nói lời cảm ơn tình đoàn kết của nhân dân Cuba đối với cuộc đấu tranh anh hùng của dân tộc Việt Nam. Nhưng tôi xin nói rằng chính chúng tôi là những người phải cảm ơn Việt Nam bởi chiến công đã đánh thắng một kẻ thù hùng mạnh, bởi những gì mà chiến thắng đó đã đem lại cho các dân tộc bị áp bức và bóc lột trên thế giới… Câu nói của tôi mà các bạn thường trích dẫn để cảm ơn không bao giờ chỉ là những lời nói suông. Hôm nay, tại đây, trên đất nước của các bạn, tôi xin nhắc lại rằng Nhân dân Cuba thực sự đã luôn luôn sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình vì Việt Nam, bởi lẽ chúng tôi luôn đánh giá cao ý nghĩa của cuộc đấu tranh với tinh thần dũng cảm tuyệt vời và chủ nghĩa anh hùng vô song của Nhân dân Việt Nam”.

Ảnh 4: Chủ tịch Cuba Fidel Castro phất cao lá cờ Bách chiến, bách thắng lấp lánh Huân chương của Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam. Chủ tịch Fidel Castro đã nói với giọng đầy tự hào, tin tưởng: “Các đồng chí hãy đem lá cờ bách chiến bách thắng này cắm giữa Sài Gòn!”. Ảnh: TTXVN.

Trong giai đoạn 2002-2005, Việt Nam đã viện trợ cho Cuba với tổng kinh phí hơn 50 triệu USD, bao gồm 4 dự án về sản xuất lúa gạo, 3 dự án về quy hoạch và nuôi trồng thủy sản, 2 dự án về sản xuất ngô và đậu đỗ. Việt Nam hiện đang là đối tác thương mại lớn thứ hai của Cuba tại châu Á. Việt Nam đã xuất khẩu gạo, than đá, thiết bị điện tử, điện gia dụng như máy tính, quạt điện, bóng đèn tiết kiệm điện năng, quần áo, giày dép; và nhập chủ yếu là dược phẩm, nguyên liệu sản xuất trong ngành dược trị.

Phát huy tư tưởng đoàn kết quốc tế của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn khẳng định sự ủng hộ và đoàn kết với Cuba. Ngày 29/11/2016, tại Quảng trường Cách mạng ở thủ đô La Habana (Cuba) đã diễn ra lễ tưởng niệm Chủ tịch Fidel Castro, và Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân đã khẳng định: “Những người Việt Nam chúng tôi luôn khắc sâu trong trái tim mình câu nói bất hủ của đồng chí Fidel: “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình” và tại thời khắc thiêng liêng này, chúng tôi một lần nữa xin khẳng định lại tình đoàn kết chiến đấu kiên định trước sau như một với những người cộng sản và Nhân dân Cuba anh em”.

Đồng chí Hoàng Tùng, nguyên Bí thư Trung ương Đảng, Chủ tịch đầu tiên của Hội Hữu nghị Việt Nam – Cuba nhận định mối quan hệ Việt Nam – Cuba là tình bạn lý tưởng: “Hai dân tộc đã gặp nhau, tình hữu nghị tuy mới mẻ nhưng nồng nàn, đượm vẻ truyền thuyết, chiến đấu bên nhau, sẵn sáng hy sinh vì nhau, chia sẻ cho nhau những của cải vật chất ít ỏi của mình... Lý tưởng cao đẹp, động lực quan trọng của hai dân tộc chúng ta là giải phóng dân tộc và cả loài người khỏi mọi hình thức áp bức bóc lột, xây dựng một thế giới tự do, tất cả dân tộc đều bình đẳng, sống trong tình hữu nghị vĩ đại, người trong bốn biển đều là nhà”.

Nói về 60 năm mối quan hệ hữu nghị đặc biệt Việt Nam – Cuba, vào năm 2020, Đại sứ Đặc mệnh Toàn quyền Cuba tại Việt Nam Lianys Torres Rivera nhận định: “Trong lịch sử quan hệ ngoại giao, quan hệ đặc biệt Cuba – Việt Nam là mối quan hệ anh em bền chặt lâu đời do Chủ tịch Fidel Castro Ruz và Chủ tịch Hồ Chí Minh dày công vun đắp trong quá khứ, cũng như tiếp diễn và phát triển đến nay… Trước đây, Cuba là nước đi đầu trong phong trào Nhân dân thế giới ủng hộ cuộc đấu tranh giành và bảo vệ độc lập, tự do của Việt Nam… Không chỉ đồng hành trong những năm tháng chiến tranh gian khó, Cuba còn kề vai sát cánh với Việt Nam trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước; quan tâm thúc đẩy quan hệ mọi mặt với Việt Nam… Về phía Việt Nam, các bạn đã luôn đồng hành, hỗ trợ cho Cuba. Việt Nam đã chuyển giao công nghệ và dành nhiều nguồn lực để giúp Cuba thực hiện nhiều dự án phát triển đất nước. Bên cạnh đó, Việt Nam là đối tác thương mại lớn thứ hai của Cuba tại khu vực châu Á và châu Đại Dương… 60 năm qua, dù tình hình thế giới và khu vực có những biến đổi sâu sắc, với những diễn biến phức tạp, khó lường; song Đảng, Nhà nước, Nhân dân hai nước luôn kiên trì và quyết tâm đưa mối quan hệ hợp tác lên tầm cao mới nhằm kế thừa, phát huy mạnh mẽ truyền thống tốt đẹp mà hai dân tộc đã dày công vun đắp”.

                                                                         Nguyễn Văn Toàn

Nguồn trích dẫn: Nhiều tác giả, “Fidel Castro và Việt Nam: Những kỷ niệm không quên”, Nxb. Thế giới, Hà Nội, 2020