Nhìn lại 234 năm Hoàng đế Quang Trung đánh bại hơn 29 vạn quân xâm lược ngoại bang (1789- 2023)

                                                                                               Tấn Định

Năm 2023 nước ta kỷ niệm 234 năm Hoàng đế Quang Trung đánh bại 29 vạn quân xâm lược Mãn Thanh, đặc biệt là trận Ngọc Hồi – Đống Đa ngày mùng 5 Tết Kỷ Dậu – 1789. Người Việt Nam ở khắp mọi nơi trên thế giới đều tự hào trang sử chống xâm lược và tinh thần bất tốc chiến, tốc thắng của người xưa.

Lễ dâng hương Hoàng đế Quang Trung và các văn thần, võ tướng tại Quảng trường trước Bảo tàng Quang Trung – Tây Sơn 

Hơn 234 năm trước, vua Càn Long của triều đình Mãn Thanh (Trung Quốc) đã nung nấu ý định xâm chiếm nước Đại Việt (Việt Nam ngày nay). Dịp tốt đến với ông vua Tàu từ bức thư cầu cứu của vua Lê Chiêu Thống. Vua Lê sau khi bị phong trào nông dân Tây Sơn uy hiếp đã nhờ triều đình Mãn Thanh bên Tàu đưa quân sang đánh Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ đang hùng cứ ở phía Nam Đại Việt, Quân Tàu do Tổng Lưỡng Quảng - Tôn Sĩ Nghị hùng hỗ dẫn đầu gần 300.000 quân Mãn Thanh ào ạt tiến đánh nước ta. Trước thế giặc đông, quân Tây Sơn – Nguyễn Huệ tạm thời rút về phòng ngự tại dãy núi Tam Điệp (Thanh Hóa). Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ từ Phú Xuân (Huế) bèn gấp rút tổ chức bàn bạc với các tướng cận thần rồi lập đàn tế lễ trời đất xin lên ngôi Hoàng Đế, tự phong niên hiệu là Quang Trung. Ngài ban Chiếu chỉ hiệu triệu toàn dân cùng nhau đồng lóng đầu quân Tây Sơn để chiến đấu đánh đuổi giặc ngoại xâm. Trong chiếu lên ngôi vua Quang Trung viết:

"Nước Việt ta từ đời Đinh, Lê, Lý, Trần gầy dựng cho đến ngày nay, thánh  minh dấy lên không phải là một họ, nhưng thịnh suy, dài ngắn, vận mệnh do trời, không phải sức người tạo ra được. Trước đây Nhà Lê mất triều chính, họ Trịnh và Nguyễn chia bờ cõi. Hơn hai trăm năm nay, kỷ cương rối loạn, vua Lê chỉ là hư vị, cường thần tự ý vun trồng, giềng mối của trời đất một phen rơi xuống không nâng lên được, chưa có lúc nào hư hỏng quá như lúc này vậy. Vả lại mấy năm gần đây, Nam Bắc gây việc binh đao, người dân rơi vào chốn bùn than.

Trẫm hai lần gây dựng họ Lê, thế mà tự quân họ Lê không biết giữ xã tắc, bỏ nước đi bôn vong, sĩ dân Bắc Hà không hướng về họ Lê, chỉ trông mong vào trẫm, về phần đại huynh (Nguyễn Nhạc) có ý mỏi mệt, tình nguyện giữ một phủ Quy Nhơn, tự nhún xưng là Tây Vương, mấy nghìn dặm đất về phương Nam thuộc hết về trẫm. Trẫm tự nghĩ tài đức không bằng người xưa, mà đất đai thì rộng, người dân thì nhiều, ngẫm nghĩ cách thống trị, lo ngay ngáy như dây cương mục chỉ huy sáu ngựa. Nay xem khí thần rất hệ trọng, ngôi trời thật khó khăn, trẫm chỉ lo không kham nổi, nhưng sức triệu người trong bốn bể đều xúm quanh cả vào thân trẫm, đó là ý trời đã định, không phải do người làm ra.

Trẫm nay ứng mệnh trời, thuận lòng người không thể khăng khăng cố giữ sự khiêm nhường. Trẫm chọn ngày 22 tháng 11 năm nay lên ngôi Thiên Tử, đặt niên hiệu là Quang Trung năm đầu, truyền bảo cho trăm họ muôn dân phải tuân theo giáo lệnh của nhà vua. Nhân nghĩa, trung chính là đạo lớn của người, trẫm nay cùng dân đổi mới, vâng theo mưu mô sáng suốt của vua thánh đời trước, lấy giáo hóa trị thiên hạ…" (theo tác phẩm Hàn Các Anh Hoa của Ngô Thì Nhậm). 

Hoàng đế Quang Trung chiêu mộ thêm nhiều quân lính, tích trữ quân lương, tổ chức quân đội thành các đạo binh khác nhau, rồi ban sắc lệnh tiến quân thần tốc ra Bắc. Đêm 30 Tết Kỷ Dậu 1789, từ vùng núi Tam Điệp, sau khi đã cho quan quân ăn Tết sớm,  Quang Trung truyền lệnh tổng tấn công và hành quân thần tốc ra Bắc, kế hoạch của các cánh quân là sẽ đánh tan các đồn bốt, cứ điểm quân Mãn Thanh và tập kết tại nội thành Thăng Long vào ngày Mùng 7 Tết âm lịch. 

Quân Tây Sơn trên đường hành quân thần tốc đã liên tiếp giành chiến thắng, tiêu diệt các đồn bốt giặc ngoại xâm từ Gián Khẩu đến Hà Hồi rồi tiếp đến là Ngọc Hồi và cuối cùng là đồn Khương Thượng - Đống Đa, buộc tướng giặc là Sầm Nghi Đống của quân Mãn Thanh (Trung Quốc) lâm vào thế đường cùng phải tự sát. Đến ngày mùng năm Tết, Hoàng đế Quang Trung lãnh đại binh tiến đánh Hoàng thành Thăng Long và kết thúc bằng một chiến thắng vang dội ngoài sự mong đợi.

Nếu so với kế hoạch của Nguyễn Huệ đặt ra từ đầu thì chiến dịch kết thúc sớm hơn hai ngày. Tướng Lưỡng Quãng Tôn Sĩ Nghị cùng đám tàn quân xâm lược Mãn Thanh khi ấy vô cùng hỗn loạn, hàng ngàn binh lính, quan lại chỉ huy phải cởi bỏ quân phục, vứt ấn tín trên dường tháo chạy về nước nhằm tránh dân quân của ta truy sát. Còn bọn vua quan bán nước nhà Lê phần lớn đều bỏ chạy theo quân giặc, một số còn lại thì đầu hàng quân Tây Sơn.

Chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa năm 1789 đã ghi thêm vào trang sử oai hùng của nhân dân Việt Nam, dân tộc Việt Nam thành tích chống giặc ngoại xâm, bảo vệ giang sơn bờ cõi của dân tộc. Nước ta thời ấy trên danh nghĩa thuộc về cuối triều đại Hậu Lê, tuy nhiên thực chất tất cả quyền hành lại nằm trong tay những quyền thần như Chúa Trịnh cát cứ ở phía Bắc, gọi là Đàng Ngoài và Chúa Nguyễn ở phía Nam, gọi là Đàng Trong. Cuộc chiến phân tranh Trịnh - Nguyễn đã chia đôi đất nước Đại Việt với những cuộc chiến giành đất đai kéo dài hàng trăm năm trước đó đã làm cho dân tình khổ sở, khắp nơi oán thán.

Ở Đàng Ngoài thì vua Lê nhu nhược, chính sự bị chúa Trịnh tiếm quyền nên tướng lười, quân kiêu, chỉ thích sống xa hoa, chuyên nhũng nhiễu, hà sách dân chúng. Ở Đàng trong thì Chúa Nguyễn cũng vậy, quyền thần Trương Phúc Loan, cá tính tham lam vô độ, đưa ra nhiều chủ trương sưu cao, thuế nặng nhằm vơ vét tiền bạc của cải, gây phẩn nộ trong nhân dân khắp miền…

Danh nhân văn hóa Lê Quý Đôn trong tác phẩm “Phủ Biên tạp lục” đã nhận xét về thời kỳ chúa Nguyễn như sau: "Từ quan to đến quan nhỏ, nhà cửa chạm trổ, tường xây bằng gạch đá, trướng vóc màn the, đồ dùng toàn bằng đồng, bằng sứ, bàn ghế bằng gỗ đàn, gỗ trắc, ấm chén bằng sứ, yên ngựa - dây cương đều nạm vàng, nạm bạc, quần là, áo lượt, nệm hoa, chiếu mây, lấy phú quý phong lưu để khoe khoang lẫn nhau. Họ coi vàng bạc như cát, thóc gạo như bùn, hoang phí vô cùng..."

Tái hiện hình ảnh Vua Quang Trung chuẩn bị xuất binh

Có lẽ đó là lý do khi nhà Tây Sơn sử dụng ngọn cờ chính nghĩa đã lập tức  chiêu mộ được rất nhiều lính tráng. Người dân nô nức tự nguyện xin gia nhập quân đội. Thanh niên trai tráng ở các vùng đất Tây Sơn - Bình Định, An Khê - Gia Lai, Quãng Ngãi, Phú Yên, Khánh Hòa, Thừa Thiên – Huế đều hưởng ứng tham gia đầu quân. Quân đội Tây Sơn từ đó lớn mạnh rất nhanh, lần lượt đánh dẹp các vùng cát cứ của Chúa Trịnh ở Đàng Ngoài và đánh đuổi quân chúa Nguyễn ở Đàng trong phải chạy trốn xuống tận vùng sông nước miền Tây Nam bộ. Sử sách đến nay còn lưu danh trận đại chiến ác liệt của quân đội Tây Sơn như trận chiến Rạch Gầm - Xoài Mút. Tại đây Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ đã đánh tan hàng vạn quân Xiêm (Thái Lan) kéo qua nước ta theo thư cầu viện của chúa Nguyễn.

Quang Trung - Nguyễn Huệ là một vị anh hùng lớn của dân tộc Việt Nam đã thể hiện tài năng cầm quân và đánh bại mọi âm mưu xâm chiếm nước ta từ trong Nam ra Bắc của các nước láng giềng như Thái Lan (Xiêm) và Trung Quốc (Mãn Thanh). Chỉ tiếc rằng, đến năm 1802 triều đại Tây Sơn đột ngột chấm dứt sau khi vua Quang Trung – Nguyễn Huệ băng hà, triều chính bị chia rẽ, Quang Toản kế vị hoàng đế Quang Trung thì còn quá trẻ, bị Nguyễn Ánh, tức vua Gia Long đánh bại. 

Nhà Tây Sơn chỉ tồn tại vỏn vẹn 15 năm, nhưng công lao của Hoàng đế  Quang Trung và nhà Tây Sơn đã được nhiều sách sử ở Việt Nam và thế giới ghi nhận. Ngày nay khi nghiên cứu về lịch sử nhà Tây Sơn, chúng ta phải nhận thức theo từng giai đoạn lịch sử và triều đại khác nhau để có cách nhìn đúng. Chẵng hạn triều đình nhà Nguyễn thời ấy coi nhà Tây Sơn là quân phản loạn và có cách ghi chép lịch sử theo ý chí của các vua chúa nhà Nguyễn. Ngày nay nhân dân Việt Nam ghi nhận công lao đấu tranh vệ quốc của ba anh em nhà Tây Sơn Nguyễn Nhạc – Nguyễn Huệ -  Nguyễn Lữ cùng các tướng tài như Võ Văn Dũng, Bùi Thị Xuân, Trần Quang Diệu, Đô Đốc Tuyết, Đô Đốc Lộc hay các danh sĩ Ngô Thì Nhậm, Nguyễn Thiếp... họ chính là những bậc anh hùng kỳ tài của lịch sử đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc. Ở Tây Sơn – Bình Định hiện nay những anh hùng thời Quang Trung – Nguyễn Huệ đều đã được chính quyền và nhân dân trong tỉnh đúc tượng, lập miếu thờ cúng và tưởng niệm hằng năm.

Cuộc khởi nghĩa áo vãi, cờ đào ở dắt Tây Sơn thành công nhanh chóng vì Nguyễn Huệ biết lấy lòng dân giữa lúc những kẻ quan lại, vua chúa nắm quyền đương thời chỉ biết tham lam, tư lợi, vơ vét cho bản thân và khi có biến thì lại  nhờ cậy ngoại bang, rước voi về gày mã tổ, bán nước cầu vinh... Sự thành công ấy còn có nguyên nhân sâu xa khác là sự chính nghĩa của một vị Hoàng đế đã lay động và quy tụ được lòng dân, của tinh thần dân tộc có truyền thống hàng ngàn năm đấu tranh chống giặc ngoại xâm, giữ gìn giang sơn, bờ cõi./.

TG: Nguyễn Tấn Tuấn