HỆ SINH THÁI KHỞI NGHIỆP ĐỔI MỚI SÁNG TẠO VIỆT NAM QUA CÁC GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN

Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025” được Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt tại quyết định số 844/QĐ-TTg ngày 18/5/2016 được coi là nền tảng cho quá trình hình thành và phát triển hoạt động khởi nghiệp của Việt Nam. Sau 7 năm triển khai Đề án, hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Việt Nam đã trải qua 3 giai đoạn phát triển: Kích hoạt, Toàn cầu hóa và Thu hút với các thành tố chính trong hệ sinh thái từng bước được nâng cao cả về số lượng và chất lượng.

Giai đoạn kích hoạt (2013-2016)

Giai đoạn từ năm 2013 đến năm 2015, Việt Nam bước đầu tập trung hình thành hành lang pháp lý về phát triển thị trường KH&CN, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho thế hệ các doanh nghiệp mới, giàu sức sáng tạo phát triển, mở rộng và đủ sức cạnh tranh với các thị trường quốc tế. Bên cạnh đó, Chính phủ cũng triển khai thí điểm các mô hình hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo học hỏi từ kinh nghiệm của các nước phát triển. Trong giai đoạn này, Đề án Thương mại hóa công nghệ theo mô hình Thung lũng Silicon tại Việt Nam (VSV) chính thức được phê duyệt và triển khai từ năm 2013 theo Quyết định số 1383/QĐ- BKHCN. Ngoài vai trò hỗ trợ tài chính, VSV còn là cầu nối mở đường cho các doanh nghiệp khởi nghiệp gặp gỡ các nhà đầu tư, chuyên gia trong lĩnh vực tương ứng. Đây cũng là giai đoạn Việt Nam đào tạo ra các thế hệ hạt giống hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo ban đầu, điển hình thông qua sự hỗ trợ từ Chương trình Đối tác đổi mới sáng tạo Việt Nam - Phần Lan (IPP2).

Năm 2016, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Việt Nam đến năm 2025” theo Quyết định 844/Qđ- TTg ngày 18/5/2016 với mục tiêu phấn đấu đến năm 2025, hỗ trợ phát triển 2.000 dự án, 600 doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo; 100 doanh nghiệp tham gia. Đề án nhấn mạnh sự phát triển gắn kết giữa các Bộ, ngành, địa phương nhằm phát triển từng thành phần của hệ sinh thái một cách đồng bộ và phát triển sự liên kết giữa các thành phần để hệ sinh thái bền vững.

Nhìn chung trong giai đoạn này, Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo ở Việt Nam đã chứng kiến sự tăng trưởng đáng kể về cả số lượng và chất lượng của các cơ sở ươm tạo và tổ chức thúc đẩy kinh doanh. Nhận thấy tiềm năng phát triển của các doanh nghiệp khởi nghiệp tại Việt Nam, trong giai đoạn này, nhiều quỹ nước ngoài mong muốn đầu tư vào Việt Nam. Ở cấp trung ương, Chính phủ có nhiều đề án phát triển kinh tế-xã hội trong các lĩnh vực khác nhau, do đó, khởi nghiệp không phải là một nhiệm vụ đặc biệt và không có quy mô hay phạm vi ưu tiên so với các nhiệm vụ khác.

Giai đoạn toàn cầu hóa (2017-2020)

Giai đoạn này chính phủ đã thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp phát triển mạnh mẽ hơn với sự hỗ trợ tài chính, thông qua các chương trình hỗ trợ khởi nghiệp, cung cấp vốn mạo hiểm cho các doanh nghiệp mới thành lập. Có thể thấy số lượng các chủ thể tham gia vào hệ sinh thái đã gia tăng rất nhiều. Bên cạnh đó, cũng có những chương trình hỗ trợ tập trung vào từng giai đoạn phát triển khác nhau của các doanh nghiệp khởi nghiệp.

Trong giai đoạn này, Bộ Khoa học và Công nghệ đã tích cực cùng các Bộ, ngành khác xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động khởi nghiệp cũng như phổ biến, hướng dẫn, tổ chức thực hiện các cơ chế, chính sách hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Một số kết quả tiêu biểu có thể kể đến là Bộ Khoa học và Công nghệ đã phối hợp với Bộ Kế hoạch và Đầu tư trong công tác nghiên cứu, đề xuất, góp ý các nội dung quy định chi tiết hướng dẫn Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa 2017; Nghị định số 38/2018/NĐ-CP về đầu tư khởi nghiệp đổi mới sáng tạo; Nghị định số 39/2018/ NĐ-CP về hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp đổi mới sáng tạo; và Nghị định số 39/2019/ NĐ-CP về việc sử dụng Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trong hỗ trợ, đầu tư cho doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Bộ Khoa học và Công nghệ tham mưu Chính phủ các nội dung về sử dụng Quỹ phát triển KH&CN của doanh nghiệp đầu tư, góp vốn vào khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đưa vào Nghị định số 76/2018/NĐ-CP hướng dẫn Luật Chuyển giao công nghệ 2017.

Các doanh nghiệp khởi nghiệp giai đoạn này đã huy động được nguồn vốn từ nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước. Năm 2019, Việt Nam vươn lên đứng thứ 3 trong số các quốc gia ASEAN về tốc độ tăng trưởng của hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, chỉ sau Indonesia và Singapore; lượng vốn đầu tư mạo hiểm tăng từ 5% năm 2018 lên 17% trong tổng vốn đầu tư cho startup ở khu vực.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt tin tưởng quy mô và hiệu quả hoạt động của hệ sinh thái KNĐMST của Việt Nam sẽ ngày càng được mở rộng và nâng tầm.

Giai đoạn thu hút (2021-2023)

Giai đoạn thu hút là giai đoạn đang trong đà phát triển mạnh mẽ của giai đoạn trước nhưng hệ sinh thái có bước chững lại do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19. Tuy nhiên, với nỗ lực không ngừng của các nhà sáng lập, các doanh nghiệp khởi nghiệp và sự hỗ trợ kịp thời từ Chính phủ, Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Việt Nam đã có những bước hồi phục ấn tượng. Năm 2021 là năm nền kinh tế gặp nhiều khó khăn vì đại dịch COVID-19 nhưng cũng là năm kỷ lục của đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam với tổng số tiền đầu tư đạt 1,4 tỷ USD.

Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia đến nay đã hình thành và bao gồm đầy đủ các thành tố quan trọng, bao gồm: các cá nhân, tổ chức khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, nhà đầu tư thiên thần, quỹ đầu tư mạo hiểm, tổ chức hỗ trợ kinh doanh, vườn ươm, công viên nghiên cứu, trường đại học, mạng lưới các huấn luyện viên/tư vấn, các cơ sở hỗ trợ nghiên cứu và khởi nghiệp tại các trường đại học, viện nghiên cứu... Các thành tố trong hệ sinh thái chính sách, tài chính, văn hoá, thị trường, nhân lực và các hỗ trợ ngày càng có những liên kết khăng khít, tương tác và hỗ trợ nhau để thúc đẩy tinh thần kinh doanh, đổi mới sáng tạo và sự thịnh vượng của nền kinh tế.

Nhìn chung, với lực lượng lao động dồi dào, hạ tầng công nghệ ngày càng được đầu tư và phát triển cùng với sự dẫn dắt của Bộ Khoa học và Công nghệ, vị thế hệ sinh thái khởi nghiệp của Việt Nam ngày càng được cải thiện trên trường quốc tế... Theo Báo cáo chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) mới công bố vào tháng 10 năm 2023, Việt Nam tăng 2 bậc so với năm 2022, từ vị trí 48 lên 46 trên 132 quốc gia, nền kinh tế xếp hạng. Việt Nam duy trì vị trí thứ 2 trong nhóm các quốc gia thu nhập trung bình thấp, chỉ sau Ấn Độ. Bảng xếp hạng hệ sinh thái khởi nghiệp trên toàn cầu StartupBlink năm 2023 cũng cho thấy hệ sinh thái của Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh có những bước cải thiện, tiếp tục tăng trưởng, đưa Việt Nam đứng thứ 58 trên thế giới. Sau đại dịch COVID, thu hút vốn đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam đã dần tăng trưởng trở lại, đạt 634 triệu USD năm 2022, và 413 triệu USD trong nửa đầu năm 2023.

Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Việt Nam đang trong khoảng thời gian phục hồi sau đại dịch COVID-19. Hiện nay, Bộ Khoa học và Công nghệ cũng như các Bộ, ban ngành và địa phương trên cả nước đang đẩy mạnh hoạt động để hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Việt Nam có thể bước tới giai đoạn cuối của chu trình phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đó là giai đoạn hội nhập./.

Theo Bản tin Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, số 48/2023

    Cục Thông tin Khoa học và Công nghệ quốc gia.