Cuộc gặp sau gần 30 năm vào dịp Tết của Bác Hồ với ân nhân

Luật sư Francis Henry Loseby là người đã bào chữa cho Chủ tịch Hồ Chí Minh (lúc đó mang tên Tống Văn Sơ) trong vụ án năm 1931 ở Hồng Kông và gia đình luật sư cũng đã giúp đỡ Người thoát khỏi sự truy lùng của bọn thực dân. Với mong muốn gặp lại ân nhân của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã mời gia đình luật sư Loseby thăm thú Việt Nam một tuần, từ ngày 26/1/1960 đến ngày 3/2/1960, đúng vào dịp diễn ra Tết Âm lịch năm 1960.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đích thân đến đón gia đình luật sư Loseby tại sân bay Gia Lâm, Hà Nội. Ảnh tư liệu lịch sử.

Chủ tịch Hồ Chí Minh trò chuyện với gia đình luật sư Loseby. Ảnh tư liệu lịch sử.

Ân nhân của Bác Hồ

Sáng sớm ngày 6/6/1931, cảnh sát Hồng Kông ập vào căn nhà số 186 phố Tam Lung, bắt đi người có tên là Tống Văn Sơ với hồ sơ ghi tội danh là “gián điệp của Quốc tế cộng sản, tay sai của Liên Xô, có âm mưu lật đổ”. Tuy cuộc lục soát sau đó không tìm được những tang vật để chứng minh những lời buộc tội trên nhưng mật thám Anh và mật thám Pháp đều đã xác định chắc chắn rằng người có tên Tống Văn Sơ chính là Nguyễn Ái Quốc; cán bộ của Quốc tế Cộng sản; người đã bị tòa án đại hình ở Vinh kết án tử hình vắng mặt từ năm 1929; người đã thống nhất các tổ chức cộng sản ở Việt Nam đầu năm 1930... Bọn thực dân Pháp ở chính quốc lẫn ở Việt Nam đều mừng rỡ, và cấu kết với thực dân Anh để đưa Nguyễn Ái Quốc về Việt Nam và thế là hai chiếc tàu của Pháp chờ sẵn trên bến Hồng Kông. Cảnh sát Hồng Kông cũng đang mong món tiền thưởng từ Pháp cho cuộc vây bắt và chuyển giao này. Mọi việc tưởng chừng theo đúng ý đồ bọn thực dân thì lại bị luật sư Loseby phá hỏng.

Luật sư Loseby sinh năm 1883 tại Anh. Đến năm 1926, ông sang Hồng Kông, làm việc tại Văn phòng luật sư mang tên “Russ & Co.” và mua lại văn phòng này năm 1928. Về vụ án năm 1931, bà Loseby kể lại rằng: “Ông nhà tôi rất quý Hồ Chủ tịch. Ông nói với tôi bằng mọi giá giải cứu được cho Nguyễn Ái Quốc”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh và gia đình luật sư Loseby cùng thăm các di tích thắng cảnh ở Hà Nội. Ảnh tư liệu lịch sử.

Luật sư Loseby nhớ lại: “Theo luật pháp của Anh hồi bấy giờ, khi bắt một người chỉ được hỏi người đó bảy câu mà thôi. Bảy câu đó đại để là tên, tuổi, quê quán, nghề nghiệp, thời gian cư trú, quan hệ xã hội, những người và vật làm chứng... Không được hỏi sang câu thứ tám dù câu đó là câu gì. Nhưng khi bắt Tống Văn Sơ, nhà cầm quyền Hồng Kông lại hỏi câu thứ tám là: “Anh sang Nga với mục đích gì?”. Nhà cầm quyền hỏi câu thứ tám đó là trái pháp luật nên cuối cùng tòa án phải tuyên bố phóng thích Tống Văn Sơ”.

Luật sư Loseby kể tiếp: “Nhưng Tống Văn Sơ chưa kịp mừng được tự do thì lại bị cảnh sát Hồng Kông bắt giam lần thứ nhì với âm mưu nộp cho Pháp hoặc bí mật thủ tiêu đi. Lần này tòa án nói lần bắt giam thứ hai là hợp pháp vì Tống Văn Sơ đã bị kết án tử hình ở Đông Dương nên phải trả lại cho nhà cầm quyền Pháp ở Đông Dương. Sau khi tôi nghiên cứu nhiều tài liệu khác nhau thì thấy rằng một người bị kết án ở Thượng Hải chẳng hạn đi sang Hồng Kông thì nhà cầm quyền Hồng Kông bắt lại và trao cho nhà cầm quyền ở Thượng Hải, nhưng điều đó chỉ áp dụng cho những người thuộc quốc tịch Anh mà thôi. Do đó tôi quyết định phải đưa việc này lên tòa án kháng án ở Luân Đôn”.

Việc kháng án sau đó đã thành công nhưng khi Tống Văn Sơ được phóng thích, rời Hồng Kông đi Singapore thì lại bị cảnh sát ở đây bắt giữ theo lệnh của thực dân Anh và bị đưa trở lại Hồng Kông. Bị mắc lại Hồng Kông, Tống Văn Sơ viết cho luật sư Loseby một bức thư, trong đó kể lại những gì đã xảy ra và yêu cầu giúp đỡ. Luật sư Loseby liền tới dinh của viên thống đốc Hồng Kông Uyliam Pil và nói với ông ta: - Nhà cầm quyền Hồng Kông không giữ lời hứa. Tôi yêu cầu cho phép Tống Văn Sơ đi Hạ Môn bằng chuyến tàu thủy do chính tôi lựa chọn theo ý riêng.

Vào ngày 22/1/1933, luật sư Loseby đã giúp đỡ để Tống Văn Sơ cải trang thành một thương gia Trung Quốc giàu có. Với Long, thư ký của luật sư Loseby, Người đi xuồng ra khơi, rồi lên tàu Anhui rời Hồng Kông tới Hạ Môn. Ở Hạ Môn một thời gian, Người lên Thượng Hải và tìm cách tới Liên Xô và sinh sống, học tập ở đó từ năm 1934-1938. Mùa xuân năm 1941, Người trở về Tổ quốc, trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng. Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời. Người thanh niên Việt Nam mang tên Tống Văn Sơ được gia đình luật sư Loseby cứu giúp năm nào, giờ đây trở thành Chủ tịch nước Việt Nam độc lập.

Cuộc gặp sau gần 30 năm vào đúng dịp Tết

Vào dịp Tết Âm lịch năm 1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến Nhà khách Chính phủ (số 58 phố Nguyễn Du, Hà Nội). Người cho mời các đồng chí phục vụ lại. Người nói đại ý: Sắp có đoàn khách, không phải khách của Đảng, của Chính phủ mà là khách của Bác mời, Bác biết họ từ mấy chục năm trước, bây giờ mới gặp lại. Lẽ ra cô, chú được về quê ăn Tết với gia đình, lẽ ra khách của Bác, Bác phải lo liệu, nhưng quá nhiều Bác không phục vụ được, Bác nhờ các cô, các chú. Rồi Người hỏi:

-Có giúp Bác được không nào?

Mọi người nhất trí thưa:

-Dạ! Được ạ! 

Chủ tịch Hồ Chí Minh và gia đình luật sư Loseby tại nhà sàn Khu Phủ Chủ tịch. Ảnh tư liệu lịch sử.

Gần Tết Âm lịch năm 1960, luật sư Loseby đã sang thăm Việt Nam cùng vợ và một cô con gái. Gia đình luật sư rất xúc động khi được chính vị Chủ tịch nước dù bận trăm công nghìn việc vẫn ra tận nơi đón. Đoàn được đưa về nghỉ tại một biệt thự có vườn hoa trên đường Nguyễn Du, bên cạnh hồ Thiền Quang. Trong những ngày ở Hà Nội, gia đình luật sư đã đi thăm nhiều danh lam thắng cảnh của Thủ đô. Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm gia đình luật sư khá thường xuyên, nói chuyện với họ rất chân tình. Đặc biệt, khi nói chuyện thân mật với gia đình luật sư Loseby, Người sử dụng tiếng Anh rất thành thạo.

Trong buổi đến thăm và gặp gỡ cán bộ công nhân Nhà máy Cơ khí Trung quy mô ở Hà Nội, ngày 2/2/1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh giới thiệu luật sư Loseby và khẳng định: “Bác xin giới thiệu với các cô chú, đây là luật sư Loseby, ân nhân của Bác. Nếu không có luật sư thì chưa biết Bác sống chết ra sao?”.

Gia đình luật sư Loseby rời Việt Nam sau một tuần ở thăm (từ ngày 26/1/1960 đến ngày 3/2/1960). Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiễn cả gia đình luật sư ra tận sân bay Gia Lâm, chúc mọi người lên đường thuận lợi và nhớ giữ gìn sức khỏe. Riêng với cô Patricia, con gái luật sư Loseby, Người thân mật nói: “Bao giờ có đám cưới nhớ cho Bác biết nhé”.

Tượng Luật sư Loseby trong khuôn viên Khu tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Ba Đình, Hà Nội. Ảnh: internet.

Hằng năm sau đó, nhân dịp ngày lễ Noel, Tết Dương lịch, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư, quà đến chúc mừng gia đình luật sư Loseby. Người còn dặn dò cán bộ ta ở Hồng Kông tìm hiểu khéo léo xem ông bà thích hoa quả, bánh trái gì để mua hợp ý ông bà. Và cứ đến ngày Quốc khánh hằng năm, Văn phòng đại diện thương mại Việt Nam tại Hồng Kông đều mời gia đình ông bà Loseby đến dự.

Năm 1967, luật sư Loseby qua đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi vòng hoa đến viếnvới dòng chữ “Hồ Chí Minh kính viếng luật sư Loseby” như một người thân, một người bạn của gia đình luật sư. Gia đình luật sư và những người đến viếng đều rất xúc động.

                                                                  Nguyễn Văn Toàn (sưu tầm, tổng hợp)