Lựa chọn cán bộ để xác minh tài sản bằng bốc thăm ngẫu nhiên

Số người thuộc diện kê khai tài sản, thu nhập cần xác minh rất lớn, trong khi nhân lực các cơ quan chức năng lại mỏng. Do đó phải làm dần hàng năm với cơ chế công bằng nhất là bốc thăm hoặc thông qua phần mềm máy tính. Đây là việc đã được quy định tại Luật Phòng chống tham nhũng (2018) và cụ thể, chi tiết tại Nghị định 130/2020 về kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan, tổ chức, đơn vị (có hiệu lực từ ngày 20/12/2020). Tuy nhiên do cả nước phải tập trung chống dịch Covid-19 nên đến nay mới lần đầu tiên thực hiện quy định này". Bản kê khai tài sản, thu nhập được xác minh là bản kê khai năm 2021.

Thanh tra Chính phủ đã xây dựng định hướng, kế hoạch cho các bộ ngành, địa phương thực hiện và đã được Chính phủ đồng ý. Chánh thanh tra tỉnh ban hành kế hoạch xác minh hằng năm sau khi trình Chủ tịch UBND tỉnh phê duyệt nội dung kế hoạch.

Kế hoạch xác minh hằng năm phải bảo đảm số cơ quan, tổ chức, đơn vị được tiến hành xác minh tối thiểu bằng 20% số cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc thẩm quyền kiểm soát của mình. Riêng đối với Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Ngoại giao, Bộ Tài chính phải bảo đảm tối thiểu bằng 10%.

Số lượng người được lựa chọn để xác minh ngẫu nhiên phải bảo đảm tối thiểu 10% số người có nghĩa vụ kê khai hàng năm tại mỗi cơ quan, tổ chức, đơn vị được xác minh, trong đó có ít nhất 1 người là người đứng đầu hoặc cấp phó của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị. Tiêu chí lựa chọn là người có nghĩa vụ kê khai là đối tượng thuộc diện phải kê khai tài sản, thu nhập hằng năm và chưa được xác minh về tài sản, thu nhập trong thời gian 4 năm liền trước đó.( Như vậy, người thuộc diện kê khai mới đưa vào danh sách chưa đủ 4 năm thì chưa lựa chọn).

Việc lựa chọn được thực hiện công khai bằng hình thức bốc thăm hoặc sử dụng phần mềm máy tính.

Có một số vấn đề đặt ra:

(1) Hiện nay, các cơ quan có thẩm quyền của Đảng cũng đang kiểm soát việc kê khai tài sản, thu nhập của đối tượng theo phân cấp quản lý của Đảng; có những đối tượng lại thuộc thẩm quyền kiểm soát của Cơ quan Trung ương, tổ chức chính trị - xã hội. Như vậy có thể dẫn đến sự chồng chéo, trùng lặp trong công tác kiểm soát. Do đó, đòi hỏi phải có cơ chế phối hợp giữa cơ quan có thẩm quyền của Đảng với cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập trong bộ máy nhà nước và tổ chức chính trị - xã hội. Chỉ cần 01 cơ quan tiếp nhận bản kê khai tài sản, thu nhập, lập cơ sở dữ liệu để trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ của mình, các cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập có thẩm quyền sẽ cùng theo dõi, kiểm soát, chia sẻ thông tin, dữ liệu cần thiết và đặc biệt là phối hợp cùng nhau khi tiến hành xác minh tài sản, thu nhập.

(2) Luật phòng chống tham nhũng (2018) và Nghị định 130/2020, Hướng dẫn thực hiện Luật quy định chưa thật rõ ràng đối với loại hình chức hội quần chúng. Hội quần chúng được Nhà nước cho phép thành lập, chứ không trực tiếp thành lập. Hiện nay theo quy định của Thủ tướng Chính phủ, có 18 hội đặc thù, một số tỉnh bổ sung thêm một số hội khác phù hợp với yêu cầu của địa phương. Có một số hội, liên hiệp hội được Đảng gọi là tổ chức hội chính trị -xã hội (Liên hiệp các Hội KH&KT, Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam, Hội Sinh viên Việt Nam), nhưng về pháp luật thì tất cả vẫn là tổ chức hội quần chúng, chứ chưa phải như các tổ chức chính trị-xã hội khác (Mặt trận Tổ quốc, Công đoàn, Đoàn Thanh niên, Hội Nông dân, Hội Phụ nữ, Hội Cựu chiến binh). Các hội đặc thù được Nhà nước hỗ trợ biên chế và kinh phí, nhưng đội ngũ lãnh đạo có cả đương chức và nghỉ hưu, nhiều hội hoàn toàn là nghỉ hưu. Việc thực hiện kê khai tài sản, thu nhập ở các cấp hội không giống nhau. Cùng cán bộ nghỉ hưu làm công tác hội chuyên trách, nhưng có người ở hội này có hệ số phụ cấp trách nhiệm thấp hơn phải kê khai tài sản, thu nhập hàng năm, có người ở hội khác có hệ số phụ cấp cao hơn lại không phải kê khai... Do đó, cần có hướng dẫn cụ thể hơn đối với việc kê khai và kiểm soát kê khai tài sản, thu nhập đối với các hội quần chúng và đối tượng đã nghỉ hưu làm công tác chuyên trách ở các hội.

(3) Việc lựa chọn người ngẫu nhiên để xác minh tài sản. Theo quy định hiện hành thì cứ 4-5 năm mới xác minh xong một lượt các đơn vị và cứ 8-10 năm mới xác minh xong một lượt các đối tượng thuộc diện xác minh. Suy ra, phải mất 40-50 năm mới xác minh xong một lượt cả đơn vị và cán bộ. Riêng người đứng đầu và cấp phó của người đứng đầu trong vòng 2-5 năm xong một lượt. Cần phải hướng dẫn để hiểu thống nhất là những người đã được xác minh năm trước thì năm sau đưa ra khỏi danh sách bốc thăm xác minh. Nhưng phải có khung thời gian mấy năm cần đưa trở lại danh sách, nếu không hàng chục năm tiếp theo không được xác minh sẽ là lỗ hổng lớn đối với nhiều đối tượng. Quan trọng hơn, những người đứng đầu và cấp phó của người đứng đầu và những chức danh công việc có khả năng liên quan đến tham nhũng mà sắp nghỉ hưu, và đặc biệt, những người tham gia nhân sự (qua bầu cử) hay chuẩn bị được đề bạt, bổ nhiệm thì cần được lựa chọn để xác minh, chứ bốc thăm đại trà thì xác suất rơi vào họ rất nhỏ.

(4) Số bản kê khai cần xác minh rất lớn, nhân lực xác minh mỏng. Lực lượng chức năng không chỉ chịu áp lực về khối lượng công việc, mà còn chịu áp lực về các mối quan hệ và nhiều yếu tố khác. Để kết quả xác minh thực chất thì những người làm nhiệm vụ xác minh vừa phải có trình độ, năng lực, vừa phải có bản lĩnh, công tâm. Đây là một thách thức lớn. Đảng viên và nhân dân ở cơ sở là tai mắt, báo chí cũng là tai mắt, các lực lượng chức năng cần phải dựa vào họ để khai thác thông tin. Việc xác minh là của cơ quan chức năng, nhưng việc xử lý kết quả xác minh lại thuộc trách nhiệm của cấp có thẩm quyền, việc này cũng cần được minh bạch, khách quan./.